Vừa qua, Bệnh viện Đa khoa MEDLATEC có tiếp nhận một nam bệnh nhân 64 tuổi, bệnh nhân có tiền sử chấn thương sọ não cách đây 1 tháng. Bệnh nhân hoàn toàn tỉnh táo, đi lại, sinh hoạt bình thường. Bệnh nhân đến khám sau chấn thương được bác sĩ chỉ định chụp MRI sọ não. Kết quả chụp MRI của bệnh nhân có phát hiện giãn hệ thống não thất.

Hình ảnh bệnh nhân giãn não thất chụp MRI sọ não tại Bệnh viện Đa khoa MEDLATEC

Vậy, giãn não thất là gì?

Giãn não thất hay còn gọi là não úng thủy, tràn dịch não là hậu quả của tình trạng mất cân xứng giữa sản xuất và hấp thụ dịch não tủy. Sự sản xuất ra dịch não tủy tùy thuộc phần lớn vào sự chuyển vận tích cực các ion, nhất và natri đi qua màng biểu mô đặc biệt của đám rối màng mạch để đổ vào các khoang não thất. Dịch này lưu thông từ não thất nọ sang não thất kia (qua ống hay các lỗ thông) rồi được hấp thu trở lại vào hệ tuần hoàn tĩnh mạch thông qua các khoang dưới màng nhện bao phủ lên các bán cầu não.

Giãn não thất phần lớn do tắc nghẽn lưu thông và cản trở tái hấp thu dịch não thất. Giãn não thất có 2 thể: thể tràn dịch não trong và tràn dịch não ngoài. Tràn dịch não trong phần lớn do tắc nghẽn ống sylvius do biến chứng của nhiễm khuẩn hay hậu quả của các khối u chèn ép tại đó. Tràn dịch não ngoài nguyên nhân phổ biến là do biến chứng viêm màng não như lao màng não, viêm màng não nhiễm khuẩn hoặc do biến chứng xuất huyết.

Giãn não thất có thể xảy ra ở mọi lứa tuổi, nhưng nó xảy ra thường xuyên hơn ở trẻ sơ sinh và người lớn từ 60 tuối trở lên.

1. Nguyên nhân gây bệnh giãn não thất là gì?

Nguyên nhân dẫn đến giãn não thất bao gồm:

• Cản trở: Vấn đề phổ biến nhất là tắc nghẽn một phần dòng chảy bình thường của dịch não tủy, từ não thất này sang não thất khác hoặc từ não thất đến các không gian khác xung quanh.
• Hấp thụ kém: Ít phổ biến hơn là một vấn đề với các cơ chế cho phép các mạch máu hấp thụ dịch não tủy. Điều này thường liên quan đến viêm mô não do bệnh hoặc chấn thương.
• Sản xuất thừa: Hiếm gặp, dịch não tủy được tạo ra nhanh hơn. Nó có thể được hấp thu không hết dẫn đến tràn dịch não tủy.
• Có 10% trường hợp thai nhi bị giãn não thất là do bất thường nhiễm sắc thể, xuất huyết hay nhiễm trùng gây ra.
• Do não úng thủy hoặc do các dị tật khác ở não gây ra như hội chứng chiari, thoát vị màng não hoặc do các bất thường hố sau.
• Do hội chứng Dandy- Walker và 2-10% kèm theo giãn não thất, bệnh này có tính di truyền nhiễm sắc thể X, chủ yếu ở các bé trai.

2. Các triệu chứng khi mắc bệnh giãn não thất thường gặp phải là gì

Đối với trẻ sơ sinh

- Thay đổi kích thước đầu: Đầu lớn bất thường, tăng nhanh kích thước của đầu, sờ thấy thóp phồng

- Nôn

- Ngủ nhiều

- Khóc thét

- Co giật

- Giảm trương lực cơ

- Mắt nhìn về 1 hướng

- Phản xạ chậm

Đối với trẻ mới biết đi và trẻ lớn

- Đau đầu

- Nhìn mờ hoặc nhìn đôi

- Mắt cố định hướng xuống (ánh nắng mặt trời)

- Mở rộng bất thường vùng đầu ở trẻ mới biết đi

- Buồn ngủ hoặc thờ ơ

- Buồn nôn hoặc nôn mửa

- Mất thăng bằng

- Phối hợp kém

- Ăn kém

- Co giật

- Đi tiểu không tự chủ

Đối với thanh niên và trung niên

- Đau đầu

- Mất sự phối hợp hoặc cân bằng

- Mất kiểm soát bàng quang hoặc đi tiểu thường xuyên

- Suy giảm thị lực

- Suy giảm trí nhớ, sự tập trung và các kỹ năng tư suy khác có thể ảnh hưởng đến hiệu suất công việc

Đối với người cao tuổi

- Suy giảm trí nhớ, sự tập trung và các kỹ năng tư suy khác có thể ảnh hưởng đến hiệu suất công việc

- Mất kiểm soát bàng quang hoặc đi tiểu thường xuyên

- Mất trí nhớ

- Mất dần dần các kỹ năng suy nghĩ hoặc lý luận khác

- Đi lại khó khăn, thường được mô tả là một dáng đi xáo trộn hoặc cảm giác bàn chân bị mắc kẹt

- Phối hợp kém hoặc mất cân bằng

3. Biến chứng của bệnh giãn não thất là gì?

Người mắc bệnh giãn não thất nếu không phẫu thuật sớm để làm giảm áp lực ở não, giãn não thất sẽ làm tổn thương trực tiếp đến hệ thần kinh trung ương nên sẽ để lại nhiều di chứng trầm trọng như viêm màng não mủ, mù, điếc, liệt, chậm phát triển tâm thần- vận động, động kinh.

4. Các phương pháp chẩn đoán bệnh giãn thất não

Giãn não thất thai kỳ:

- Ở giai đoạn 3 tháng giữa thai kỳ, nếu trong quá trình siêu âm phát hiện não thất thai nhi bị giãn với đường kính 10mm thì được gọi là giãn não thất còn đường kính 15mm là úng thủy não

- Để phát hiện giãn não thất ở thai nhi, người ta dựa vào AFP (1 trong 3 chất được thử trong triple test), siêu âm và chọc dò ối để phát hiện các bất thường và nhiễm sắc thể.

- Trung bình dịch khoang não thất thai đo được <10mm, nếu >10mm được gọi là giãn não thất nhẹ. Nếu khoang dịch >20mm gọi là giãn não thất nặng.

Chẩn đoán giãn não thất thường dựa trên:

- Các triệu chứng lâm sàng

- Khám thần kinh: loại kiểm tra thần kinh sẽ phụ thuộc vào tuổi của một người. Nhà thần kinh hoặc có thể đặt câu hỏi và thực hiện các bài kiểm tra tương đối đơn giản trong văn phòng để đánh giá tình trạng cơ bắp, chuyển động sức khỏe và các giác quan hoạt động tốt như thế nào.

- Siêu âm: Phương pháp siêu âm là phương pháp sử dụng sóng âm thanh tần số cao để tạo ra hình ảnh, thường được sử dụng để đánh giá ban đầu cho trẻ sơ sinh vì đây là một phương pháp tương đối đơn giản, an toàn, ít rủi ro.

- Chụp cắt lớp vi tính (CT) là một kỹ thuật sử dụng tia X có thể tạo ra các hình ảnh cắt ngang của não. Quét không đau và nhanh chóng. Tuy nhiên cần đặc biệt lưu ý đến liều nhiễm xạ.

Chụp cộng hưởng từ (MRI) sử dụng sóng cô tuyến và từ trường để tạo ra hình ảnh 3 chiều hoặc mặt cắt ngang chi tiết của não. Phương pháp này rất có giá trị trong chẩn đoán giãn não thất.

5. Bệnh giãn não thất có điều trị được không?

Điều trị giãn não thất thai kỳ:

- Trong 3 tháng giữa thai kỳ, nếu mẹ siêu âm phát hiện não thất có kích thước dưới 10mm thì không cần quá lo lắng. Mẹ chỉ cần thường xuyên thăm khám theo định kỳ để theo dõi và không cần can thiệp nhiều.

- Giãn não thất nhẹ là sự thay đổi bình thường, do tác động phụ của những dị tật khác gây ra. Do đó, khi phát hiện cần kiểm tra và siêu âm kỹ lưỡng với tim và não của thai nhi

- Nếu khi kết quả xét nghiệm cho thấy không có những điểm bất thường, các bác sĩ sẽ theo dõi mẹ bầu trong một vài ngày để có kết luận chính xác nhất hoặc mẹ bầu có thể được theo dõi tại nhà cho đến khi sinh. Ngược lại, nếu kết quả xét nghiệm là dương tính với não úng thủy, thì thai phụ cần ngay lập tức phải nhập viện để được theo dõi, nếu trường hợp nặng phải chấp nhận bỏ thai để đảm bảo cho những lần mang thai sau.

Điều trị giãn não thất ở các lứa tuổi khác:

- Đặt hệ thống shunt: Phương pháp điều trị phổ biến nhất cho bệnh giãn não thất là phẫu thuật đặt hệ thống thoát dịch, được gọi là shunt. Nó bao gồm một ống dài, linh hoạt với một van giữ chất lỏng từ não chảy đúng hướng và đúng tốc độ. Một đầu của ống thường được đặt ở một trong các tâm thất của não. Sau đó, ống được đặt dưới da đến một bộ phận khác của cơ thể, nơi dịch não tủy dư thừa có thể được hấp thụ dễ dàng hơn- chẳng hạn như bụng hoặc một buồng của tim,... Những bệnh nhân mắc giãn não thất thường cần một hệ thống shunt cho đến hết đời và cần phải theo dõi thường xuyên.

- Phẫu thuật nội soi thất thứ ba: Phẫu thuật nội soi thất thứ ba là một phương pháp có thể dùng cho một số người. Trong phương pháp này, bác sĩ phẫu thuật sử dụng một máy quay video nhỏ để có tầm nhìn trực tiếp bên trong não, sau đó tạo một lỗ ở đáy của một trong các tâm thất hoặc giữa các tâm thất để cho phép dịch não tủy chảy ra khỏi não.

- Một số người mắc bệnh giãn não thất, đặc biệt là trẻ em, có thể cần điều trị bổ sung, tùy thuộc vào mức độ nghiêm trọng của các biến chứng lâu dài của tràn dịch não.

6. Phẫu thuật giãn não thất có nguy hiểm không?

Các phương pháp phẫu thuật đều có thể dẫn đến các biến chứng. Hệ thống shunt có thể ngừng thoát dịch não tủy hoặc điều tiết thoát nước kém vì trục trặc cơ học, tắc nghẽn hoặc nhiễm trùng. Biến chứng của tâm thất bao gồm chảy máu và nhiễm trùng. Hiện nay, Hệ thống Y tế MEDLATEC với nhiều cơ sở trải dài khắp trên cả nước được trang bị nhiều trang thiết bị hiện đại, đội ngũ nhân viên y tế giỏi tự tin thăm khám, tầm soát, sàng lọc các mặt bệnh một cách chính xác và nhanh chóng.

KTV Nguyễn Văn Thuấn

---